GÖZ TEMBELLİĞİ NEDİR?

Göz Tembelliği Nedir?

Göz tembelliği ya da tıbbi ismiyle amb­li­yo­pi ‘ambly’ ve ‘ops’ sözlerinden üretilmiş olup ‘donuk göz’ manasına gelmektedir. Tek yahut çift taraflı olarak, beğenilen ve art görme yollarında organik(yapısal) bir bozukluk olmaksızın, halli görme yoksunluğu ve/veya olağandışı binoküler etkileşim nedeniyle en âlâ düzeltilmiş görme sertliğinin düşük olmasıdır.

Yapılan çalışmalarda ambliyopi sıklığının %1,6-3,6 civarında olduğu tesbit edilmiştir.

Amb­li­yo­pi­nin ne­den­le­ri / sınıflaması:

1. Şa­şı­lık Ambliyopisi: Kayması olan çocuklarda kayan beğenilen görülen görme azlığıdır. En fazla sabit olan içe kayma olgularında ortaya çıkar. Yukarı-aşağı eksende olan şaşılıklarda ambliyopi gelişme bahtı çok daha azdır.

2. Refraktif Ambliyopi

a) Ani­zo­met­ro­pik ambliyopi(iki gö­zün fark­lı kır­ma ku­su­ru ol­ma­sı), burada her iki göz ortasındaki numara farklılığı 1.5-2 diyoptri üzerinde ise ambliyopi gelişiminden kelam edilebilir.Hipermetrop ve astimat kırma kusurlarında ambliyopi gelişimi miyopiye nazaran daha fazladır. Miyopide bu kıymet 3 diyoptrinin üzerindedir.

b) Amet­ro­pik amliyopi(her iki beğenilen birebir oranda yüksek kırma kusuru bulunması) örneğin her iki beğenilen 7 numara hipermetropi yahut 8 numara miyopi varlığı

3. Dep­ri­vas­yon­ ambliyopisi (gör­me uya­ra­nın­dan yok­sun ol­ma), retina ikazın gitmesine mahzur olacak göz kapağı düşüklüğü (pitoz),kornea denilen saydam katmana ilişkin opasiteler,katarakt vb lense ilişkin sorunlar, retinayla ilgili sorunlar üzere.

4. Kombine ambliyopi, bu nedenlerden bir ve­ya bir­kaç et­ke­nin bir­lik­te bu­lun­ma­sı

Bu etkenler sonucunda re­ti­na­da manzaranın net oluşma­ma­sı gör­me­nin hız­lı ge­liş­ti­ği be­bek­lik ve ço­cuk­luk yıl­la­rın­da amb­li­yo­pi ile so­nuç­lan­maktadır. Amb­li­yo­pi­nin ön­len­me­si ve bi­no­kü­ler gör­me­nin sağ­lan­ma­sı özel­lik­le nö­ral sis­te­min he­nüz es­nek ol­du­ğu birinci iki se­ne­de kri­tik değer ta­şı­mak­ta­dır.

Ambliyopinin nedeni olarak %50 anizometropi, %19 şaşılık, %27 kombine ve %4 deprivasyon gösterilmiştir. Okul öncesi çocuklarda etken daha çok şaşılık olurken okul periyodunda ise daha çok anizometropik ambliyopi karşımıza çıkmaktadır.

Tanı:

Tam bir of­tal­mo­lo­jik mu­aye­ne­de her­han­gi bir or­ga­nik pa­to­lo­ji sap­tan­ma­ma­sı­na rağ­men gör­me­nin ar­tı­rı­la­ma­dı­ğı du­rum­da amb­li­yo­pi ta­nı­sı ko­nu­lur.

Ge­nel­lik­le hiç­bir semp­to­ma yol aç­ma­dı­ğı için sa­de­ce ta­ra­ma­lar­da sap­ta­na­bi­lir.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­si­nin er­ken yaş­lar­da da­ha ba­şa­rı­lı ol­ma­sı ne­de­niy­le ta­ra­ma­la­rın da­ha er­ken yaş­ta ve yay­gın ola­rak uy­gu­lan­ma­sı ge­rek­mek­te­dir. Bu nedenle taramalar doğ­umdan sonra 3-6 ay­da, 3 ve 5 ya­şın­da yapılmalı ve kuşkulu olgular göz he­kim­le­ri ta­ra­fın­dan de­ğer­len­di­ril­me­li­dir.

Ayrıca ebeveynler erken doğum, şaşılık, tercihli bakış varlığı, gözlerde titreme, televizyonu yakından izleme, olağandışı baş konumu varlığı, ailede değerli göz sorunları ve göz tembelliği olması durumunda, kırmızı reflenin olmadığı durumlarda, göz kapağında önemli düşüklük varlığında, beyaz göz varlığı üzere kuşkulu durumlarda bir göz doktoruna müracaat etmelidirler.

Tedavi:

Amb­li­yo­pi te­da­vi­sin­de ne­de­ne yö­ne­lik gi­ri­şim esas­tır. Şaşılık ambliyopisinin gelişimini önlemek hedefiyle hastalara en erken ve yanlışsız vakitte şaşılık tedavisi/ameliyatı planlanmalıdır. Deprivasyon ambliyopisi başka tiplere nazaran daha süratli ortaya çıkmakta olup bu durumlar uygun formüllerle tedavi edilmelidir. Örneğin bebeklik devri kataraktlarının en erken vakitte ameliyat edilmesi,ciddi pitozislerin erken devirde ameliyat edilmesi üzere.

Sık­lık­la et­ken ile­ri de­re­ce­de ref­rak­si­yon ku­sur­la­rı olup, bu du­ru­mun uy­gun gözlük ve­ya kon­takt lens­ler­le dü­zel­til­me­si ge­re­kir. Bu te­mel yak­la­şım­lar has­ta­la­rın önem­li bir bö­lü­mün­de baş­ka gi­ri­şi­me ge­rek bı­rak­ma­dan amb­li­yo­pi­yi dü­zel­te­bi­lir.

Ref­rak­si­yon ku­su­ru­nun dü­zel­til­me­si­ni ta­ki­ben yak­la­şık 16-20 hafta son­ra amb­li­yo­pi ha­la ye­ter­li dü­zel­me­diy­se ço­cu­ğa ge­nel­lik­le ka­pa­ma te­da­vi­si baş­la­tı­lır. Bu te­da­vi­de sağ­lam gö­ze gör­sel uya­rı gel­me­ye­cek şe­kil­de bir ya­pış­tı­rı­cı ile göz kaş ve ya­nak hi­za­sın­dan ka­pa­tı­lır. Ka­pa­ma sü­re­si 20 da­ki­ka ile tam gün ara­sın­da de­ğiş­mek­te olup amb­li­yo­pi­nin de­rin­li­ği ve has­ta­nın ya­şı­na gö­re ide­al yön­tem göz he­ki­mi ta­ra­fın­dan sap­ta­nır. Uzun sü­re­li ka­pa­ma te­da­vi­si kı­sa sü­re­li­ye gö­re da­ha hız­lı iyi­leş­me sağ­la­ma­sı­na rağ­men so­nuç­ta ula­şı­lan ba­şa­rı ay­nı­dır. Son ya­pı­lan çok mer­kez­li ça­lış­ma­lar 3-7 yaş gru­bun­da de­rin amb­li­yo­pi­de gün­de 6 sa­at, or­ta amb­li­yo­pi­de ise 2 sa­at ka­pa­ma­nın ço­ğu ol­gu­da ye­ter­li ol­du­ğu­nu gös­ter­miş­tir. Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da ya­kın­da­ki he­def­ler­le ça­lış­ma ya­pıl­ma­sı te­da­vi­nin ba­şa­rı­sı­nı ar­tır­mak­ta­dır. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin en son kaç ya­şa ka­dar et­ki­li ol­du­ğu bi­lin­me­mek­le be­ra­ber, ço­cuk­lar 12 ya­şa ka­dar te­da­vi­ye olum­lu ce­vap ver­mek­te, 13-17 yaş­la­rı ara­sın­da ise sa­de­ce da­ha ön­ce hiç te­da­vi ya­pıl­ma­mış­sa fay­da gö­re­bil­mek­te­dir­ler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si es­na­sın­da cilt aler­ji­si­ni ön­le­mek için al­ler­ji yap­ma­yan bant­la­rın kul­la­nıl­ma­sı ge­re­kir. Göz­lük üze­rin­den ya­pı­la­cak ka­pa­ma­lar, ço­cuk­la­rın ko­lay­lık­la sağ­lam göz­le­riy­le kop­ya çe­ke­bil­me­le­ri ne­de­niy­le ar­zu edi­len ba­şa­rı­yı sağ­la­maz. Ayrıyeten bu gaye için son vakitlerde geliştirilmiş digital akıllı gözlükler de kullanılabilmektedir.

Ka­pa­ma te­da­vi­si özel­lik­le sos­yal kim­li­ği­ni ka­zan­mış ço­cuk­lar­da önem­li bir psi­ko­lo­jik bas­kı oluş­tu­ra­bilir. Bu du­rum­da ka­pa­ma te­da­vi­si­ne okul sa­at­le­ri dı­şın­da de­vam edi­le­bi­lir. Ka­pa­ma te­da­vi­si­nin et­ki­si­ni ar­tır­mak için ço­cu­ğun ya­kın­da oku­ma, bo­ya­ma ve­ya bil­gi­sa­yar oyun­la­rı ile uğ­raş­ma­sı des­tek­len­me­li­dir. Ço­cu­ğun ka­pa­ma te­da­vi­si­ne ahenk sağ­lan­ma­sı için he­kim, ai­le ve ço­cuk ara­sın­da­ki iş­bir­li­ği çok önem­li­dir.

Kapama ambliyopi tedavisinde en tesirli ve süratli sonuç alınan yoldur. Kapama tedavisindeki en büyük sorun hasta ve ailesinin ahengidir. Kapama esnasında yakın aktivite tedavinin tesirini artırmaktadır. Kâfi görmesi olan çocuklar kapama esnasında bilgisayar oyunlarını çarçabuk benimserler.

Ka­pa­ma te­da­vi­si­ne al­ter­na­tif ola­rak sağ­lam gö­zün far­ma­ko­lo­jik ve­ya op­tik yön­tem­ler­le ako­mo­das­yo­nu­nu ya­ni ya­kı­nı gör­me­si­ni en­gel­le­mek(penelizasyon) müm­kün ola­bi­lir. Has­ta­nın ref­rak­si­yon ku­su­ru amb­li­yop göz­de en güzel şe­kil­de dü­zel­ti­lir­ken sağ­lam gö­ze da­ha az dü­zelt­me ya­pa­rak op­tik pe­na­li­zas­yon da ek­le­ne­bi­lir. Bu te­da­vi­ler de­rin ol­ma­yan amb­li­yo­pi­de ka­pa­ma te­da­vi­si­ne eş­de­ğer ba­şa­rı sağ­la­ya­bi­lir. Farmakolojik pe­na­li­zas­yo­n ka­pa­ma­ya gö­re da­ha geç dü­zel­me sağ­la­mak­la bir­lik­te uy­gu­la­ma ko­lay­lı­ğı ba­kı­mın­dan ai­le­ler ve ço­cuk ta­ra­fın­dan da­ha ko­lay ka­bul­le­nil­mek­te­dir.

Amb­li­yo­pi te­da­vi­si so­nu­cun­da iki göz­de de tam gör­me sağ­lan­sa bi­le te­da­vi ke­sil­dik­ten son­ra amb­li­yo­pi tek­rar­la­ya­bi­lir. Bu ne­den­le amb­li­yop ço­cuk­lar yak­la­şık 10-12 yaş­la­rı­na ka­dar ta­kip edil­me­li ve ge­re­kir­seida­me te­da­vial­ma­lı­dır­lar.

Ayrıca yetişkin çağda olan ambliyop hastaların tedavisinde nörovizyon denilen görme uyarılması sağlayan yaklaşık 40-50 seans boyunca hergün uygulanan bilgisayar takviyeli yazılımlarla da görme sertliğinde artış sağlanabilmektedir.

Yine uygun yaş gurubunda seçilmiş hastalarda yüksek anizometropik refraktif kusurların giderilmesi maksadıyla kontakt lens uygulamaları, PRK- Lasik ya da göz içi lens ameliyatı uygulamarı üzere değişik tedavi alternatifleri yer almaktadır.

Akupunktur tedavisinin refraktif ve/veya şaşılık ambliyopisi olan olgular üzerinde en az kapama tedavisi kadar tesirli olduğu gösterilmiştir. Akupunkturun tesir düzeneği kesin olmamakla birlikte, gerçek noktalara uygulandığında görme korteksini yapılandırdığı düşünülmektedir. Akupunktur serebral ve oküler kan akımını arttırarak, retinal büyüme faktörlerinin salınımını uyararak ve santral hudut sisteminde metabolik değişikliklere yol açarak tesirli olabilmektedir.

Makulaya uygulanan düşük doz lazer tedavisinin adölesan ve erişkin ambliyopisi olan olgularda görme sertliğini arttırdığı gösterilmiştir.

Video-oyunlar, mavi/kırmızı ışıkla ikaz da ambliyopi tedavisinde denenmiş tedavi yollarıdır.

Prognoz:

Ambliyopi tedavisinde başarıyı etkileyen en değerli faktörler olgunun yaşı ve tedavi başlangıcındaki görme sertliğidir. Olgu ne kadar küçük ise daha kısa müddette daha yeterli sonuca ulaşmaktadır. Teşhis konduğundaki görme sertliği ne kadar düşükse sonuç daha başarısız olmaktadır ve daha uzun periyodik tedavi gerekmektedir.

Ayrıca ambliyop çocuklarda, gözlük kullanımı ve kapama çocukta kendini başkalarından farklı hissetmeye ve özsaygıda azalmaya neden olmaktadır. Bunlar da hastanın tedaviye ahengini etkilemektedir.

Gözlerinizin ışığı hiç sönmesin! Keyifli, huzurlu ve sıhhatle kalın.