Son yıllarda toplumun her kısmında çocuk ve ergenlerdeki dikkat eksikliği, hiperaktivite ve/veya dürtüselliğe olan farkındalığın gitgide arttığını söyleyebiliriz. Ailelerin, öğretmenlerin, doktorların ve bazen de çocukların kendilerindeki dikkat ve davranış sıkıntılarını fark etmeleri ile yardım arayışına girdiklerini görmekteyiz. Bizler bu nedenlerle DEHB hakkındaki genel bilgileri, sıkça sorulan soruların cevaplarını sizlerle paylaşmayı hedefledik.
Soru 1. DEHB ile ilgili teşhis ölçütleri nelerdir?
DEHB’ndaki semptomları dikkatsizlik ve Hiperaktivite/İmpulsivite (dürtüsellik) semptomları olarak ayırabiliriz.
DİKKATSİZLİK DEHB BULGULARI
Dikkatini vakit detaylara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da öteki etkinliklerde dikkatsizce kusurlar yapar.
Üzerine aldığı vazifelerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
Doğrudan kendisi ile konuşulduğunda dinlemiyormuş üzere görünür.
Yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufat tefek işleri ya da işyerindeki vazifeleri tamamlayamaz.
Üzerine aldığı misyonları ve aktiflikleri düzenlemekte zorluk çeker.
Sürekli mental çabayı gerektiren misyonlardan kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir (okul ödevleri gibi).
Üzerine aldığı misyonlar ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (ör. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar, araç-gereçler)
Dikkati dış uyaranlarla çarçabuk dağılır.
Günlük etkinliklerinde birçok vakit unutkandır
HİPERAKTİVİTE/İMPULSİVİTE
Elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
Sınıfta ya da oturması beklenen öteki durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergen ve erişkinlerde yalnızca huzursuzluk hisleri olabilir)
Sakin bir biçimde, boş vakitlerini geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.
Hareket halindedir ya da motor tarafından sürülüyormuş üzere davranır.
çok konuşur.
Sorulan soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır.
Sırasını bekleme zahmeti vardır
Başkalarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
Soru 2.DEHB yaygınlığı nedir?
Genel olarak toplumda %5-10 oranında görülür. 25-30 kişilik sınıflarda 1-2 tane DEHB’li çocuk ve ergen olabileceğini söylemek de mümkündür.
Soru 3.DEHB nedenleri nelerdir?
Doğum öncesi
– Genetik (%70)
– Gebelikte kullanılan sigara, alkol, uyuşturucu mad.
– Gebelik enfeksiyonları
– Genetik hastalıklar (frajil X, otizm, down sendromu…)
– Kullanılan ilaçlar,…
Doğum
– Güç doğum,
– Oksijen yetersizliği,
– Düşük doğum yükü,
– Doğum sonu uzamış sarılık,
– Erken doğum,
– İkiz, üçüz gebelikler, …
Doğum sonu nedenler
– menenjit, ensefalit,
– Baş travmaları,
– Beyin tümörleri,
– Havale,
– Demir eksikliği
– Kimyasal zehirler (Kurşun gibi)…
Soru 4. Benim çocuğum çok hareketli değil lakin DEHB tanısı var. Bu mümkün müdür?
Evet. DEHB tanısı olan her çocuk ve ergen düz duvara tırmanacak, koltuklar üzerinde daima zıplayacak kadar hareketli olmak zorunda değildir. Kimi çocuklarda zihinsel hiperaktivite de görülebilir. Ayrıyeten genel teşhis başlığı DEHB olmasına karşın 3 alt kümesi olduğu unutulmamalıdır.
DEHB’nin alt tipleri:
DEHB/ dikkat eksikliğinin önde geldiği tip
DEHB/hiperaktivite-dürtüselliğin önde geldiği tip
DEHB/bileşik tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik bulguları vardır.
Soru 5. DEHB bulguları kız ve erkeklerde farklılıklar gösterebilir mi?
Evet. DEHB genel olarak erkeklerde 2-5 kat daha sık görülmektedir. Lakin DEHB’nin alt kümelerine baktığımızda dikkat eksikliği alt kümesi kızlarda daha yaygın olarak bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle kız çocuklarının teşhis ve tedavisinde geç kalınabilmekte, ilerleyen yaşta tedavi başladığında da tedaviye cevap erken yaşlardaki üzere olmamaktadır.
Soru 6. DEHB’si olan çocuk daha mı zekalıdır?
DEHB; her zeka seviyesinde görülebilen bir bozukluktur. Lakin DEHB’si olan çocukların bir kümesinde yaratıcılık, kendini tabir edebilme, toplumsal girişimcilik daha besbelli olarak dikkati çektiği için bu bozukluğun zeki çocuklarda daha yaygın görüldüğü düşünülebilir. Toplumumuzda ‘zeki çocuk = hareketli çocuktur’ algısı da epey yaygın olarak yer almaktadır. DEHB’si olan çocuğun zeka seviyesi olağan yahut olağan üstü ise vaktinde başlanacak tedaviler ile olumlu toplumsal davranışlara, akademik alanda başarılara,… daha çabuk ulaşmak mümkündür.
Soru 7. DEHB’nin semptomlarında gidişat nasıldır?
DEHB’de genel olarak; okul öncesi devirden itibaren hareketlilik ve dürtüsellik azalır. Dürtüsellik ergenlik devrinde tekrar bir artış gösterir ve sonra azalmaya devam eder. Bu gidişatta en uzun devam eden bulgu dikkat eksikliğidir.
Soru 8. DEHB’li çocukların okul hayatı nasıl olur?
DEHB’li çocukların okullarındaki akademik muvaffakiyetleri ve toplumsal ahenkleri pek çok faktöre bağlıdır. Bunlar;
– Genetik risk faktörleri: Çocuklardaki genetik yük kıymetlidir. Akrabalarda DEHB yanı sıra madde/alkol bağımlılığı, davranım bozukluğu/antisosyal kişilik bozukluğu üzere ruhsal bozukluğun olması olumsuz gidişat için değerli risk faktörlerindendir.
– DEHB’nun şiddeti,
– Birlikte eştanı olarak bulunan başka ruhsal bozuklukların varlığı: DEHB yanı sıra davranım bozukluğu, karşı olma karşı gelme bozukluğu, tik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk üzere ek ruhsal bozukluklarının olması olumsuz gidişat ve tedaviye yetersiz cevap için değerli risk faktörleridir.
– Çocuğun zeka seviyesi,
– Ailenin DEHB hakkındaki bilgi seviyesi, çocuğa bütüncül bakabilme ve DEHB’li çocuk ile baş edebilme gücü,
– Öğretmenin DEHB hakkındaki bilgisi ve DEHB’li çocukla baş edebilme gücü,
– DEHB’li çocuklarını kapsayarak düzenlenen eğitim sisteminin varlığı,
– Tedaviye başlangıç yaşı,
– Tedavi sürecinde aile-okul-uzman işbilirliği,…
– DEHB’li çocuklardaki özel ilgi ve marifet alanlarının varlığında bu hususta desteklenmeleri,…
– Burada en değerli faktörler erken teşhis ve yanlışsız tavırlardır.
Soru 9. DEHB’unda birlikte görülen bozukluklar nelerdir?
DEHB’de %30-70 oranlarında birlikte en az bir ruhsal bozukluğun görüldüğü bilinmektedir. En sık birlikte görülen ruhsal bozukluklar;
– Karşı olma karşı gelme bozukluğu,
– Davranım bozukluğu,
– Tik bozuklukları,
– Obsesif kompulsif bozukluk (saplantı-zorlantı bozukluğu),
– Depresyon,
– Özel eğrenme zahmetleri (yazılı anlatım bozukluğu, okuma bozukluğu, matematik bozukluğu),
– Tasa bozuklukları,
– Kaygılar,
– Madde-alkol bağımlılığı,
– Altını ıslatma (enürezis nokturna)…
Soru 10.DEHB’de tedavi yaklaşımları nasıl olmalıdır?
DEHB’li çocuğun tedavisinde hekimin, ailenin, sınıf ve rehber öğretmenlerin işbirliği değerlidir.
-Öğretmen/Ana/baba eğitimi,
-Çocuk için düzenlenecek özel eğitim ve toplumsal dayanak programı,
-İlaç tedavisi
Soru 11. DEHB’de neden ilaç kullanılmalıdır?
DEHB nöropsikososyal bir bozukluktur. Bir bozukluktan kelam edildiğinde ve biyolojik faktörlerin varlığı saptandığında ilaçsız bir tedavi protokolünün uygulanması kâfi olamayacaktır. İlaç yanı sıra yapılabilecek öteki dayanakların varlığı ilacın da aktifliğini arttıracak ve tedaviye karşılığın daha görünür olmasını sağlayacaktır.
Soru 12. DEHB’de ilacın aktifliği nedir?
DEHB; yaklaşık bir asırdır bilinen bir bozukluktur. Günümüze kadar bilhassa son yıllarda yapılan araştırmalar bizlere bu çocukların prefrontal olarak isimlendirilen beyin bölgesinde dikkat ve konsantrasyon için gerekli olan 2 hususun (dopamin, noradrenalin) eksik olduğunu göstermiştir. İlaçlar da tam bu devrede bizlere dayanak vermektedir, yani eksik olan unsurları yerine koyarak dikkatin artmasına, çok hareketliliğin ve dürtüselliğin denetim edilmesine katkıda bulunur. Ayrıyeten ilaçlar gelişen ve büyüyen beynin kanlanmasını arttırarak gelişim sürecinin tamamlanmasına dayanak olurlar. Bu nedendir ki erken yaşta tedaviye başlanan çocuklarda tedaviye cevap daha yüksektir.
Soru 13.DEHB’de kullanılan ilaçlar bağımlılık yapar mı?
Katiyen HAYIR. Bu mevzuda bazen aile etrafınız, nadiren de olsa öğretmenleriniz ve sıhhat çalışanları,… sizlere yetersiz yahut yanlış bilgi verebilir. Çocuk yahut ergene ilaç başlama süreci bazen aileler için de güç olabilir. Fakat her bozukluk üzere ruhsal bozuklukların da biyolojik nedenleri olabileceğini unutmamak gerekir. DEHB’de yazılan ilaçların birtakımı kırmızı reçetedir. Bunu sebebi bağımlılık yapmaları değil, kullanımında suistimali önlemek içindir. Sizce bağımlılık yapan ilacı hangi çocuk ve ergen psikiyatri uzmanı çocuklara ve ergenlere yazabilir?
Soru 14. DEHB’de kullanılan ilaçların yan tesirleri var mıdır?
Bu soruya genel olarak tüm ilaçları düşünerek cevap vermemiz daha hakikat olur. Her ilacın yan tesirleri olabilir. Hatta içeriği tıpkı olan ilacı iki kişi aldığında birisinde yan tesir görülebilir, başkasında görülmeyebilir.
DEHB’de kullanılan ilaçların en sık görülen yan tesirleri; karın ağrısı, başağrısı, iştahsızlıktır. Lakin bu yan tesirler birkaç hafta içinde tolere edilir, azalır. Şayet yan tesirlerden rahatsızlık devam eder ise ilgili doktor ile görüşerek doz, gereğinde ilaç değişikliği yapılabilir.
Soru 15. DEHB’de kullanılan ilaçların aktiflik oranı ne kadardır?
İlaç kullanımında aktiflik ve yanetki oranının ilgili tabiple yapılacak görüşmeler ile kıymetlendirilmesi gerekir. %25-90’a kadar değişen oranlarda yarar görebilen çocuk ve ergenler olabilmektedir. Bu aktiflik oranındaki farklılıkta zeka seviyesi, tedaviye başlanma yaşı, birlikte öbür ruhsal bozuklukların olup olmaması, eğitim sistemi üzere faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
Soru 16. DEHB’de ilaçların olumlu tesirleri nelerdir?
Çocuk ve ergenin dürtülerini denetim etmelerine yardımcı olurlar.
Çocuk ve ergenin dikkat müddetlerini arttırırlar.
Çocuk ve ergendeki fizikî ve/veya zihinsel hiperaktiviteyi azaltırlar.
Çocuk ve ergenlerin ince motor marifetlerinin artmasına katkıda bulunurlar.
Çocuk ve ergenin özgüveninin artmasına, okul muvaffakiyetlerinin artmasına katkıda bulunurlar
Çocuk ve ergenin toplumsal ahenginde, toplumsal olarak kabul görmelerinde, kendilerini daha gerçek biçimde tabir etmelerine katkıda bulunurlar.
Soru 17.DEHB’de ilaç dışı yaklaşımlar neler olabilir?
DEHB tedavisinde aile-okul-hekim işbirliği son derece kıymetlidir.
DEHB bulunan cocukların anne-babaları için temel kurallar:
- Kurallar koyduğunuz vakit bunların çok spesifik olmasına dikkat edin ve onları yazıp asın.
- Ödülleriniz çocuk için manalı ve güçlü mükafatlar olsun
- Sık sık geri bildirim verin, çocuğunuza onun ne yaptığının farkında olduğunuzu gösterin.
- Çocuğunuza beklentileri ve planları konusunda yardım edin.
- Çocuğunuzun güzel günleri olabileceği üzere berbat günleri de olabileceğini göz önünde
bulundurun.
- Olumsuzluklar, yapamadığı şeyler ve cezalar hakkında odaklanmaktan ziyade
olumlular üzerinde odaklanın.
- Bir karakter sıkıntısıyla değil biyolojik bir sıkıntıyla gayret etmekte
olduğunuzu ebediyen akılda tutun.
- Çok konuşup nasihat vermeyin, davranışlarınız daha öğretici olacaktır.
- Espiri anlayışınızı kaybetmeyin ve sabırlı olun.
- Kendiniz ve çocuğunuza karşı hoşgörülü olun. Bu işte birliktesiniz ve elinizden geleni yapıyorsunuz
Konularımız kısmında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu/öğrenme zahmeti kısmındaki tekliflere de bakınız lütfen.
Soru 18. DEHB teşhisini kim koymalı?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun teşhisini çocuk ve ergen psikiyatri uzmanı koymalıdır. Zira başka ruhsal bozukluklar ile de karışabilir. Bunun ayırımı tedavi sürecinde son derece kıymetlidir. DEHB ayırıcı tanısı:
– Depresyon,
– Korku bozuklukları (sosyal fobi, okul korkusu, performans derdi,…),
– Tikler,
– Takıntılar,
– Özel öğrenme zahmeti,
– Travma sonrası gerilim bozukluğu,
– Uyku bozuklukları,
– Bipolar bozukluk…
Soru 19. DEHB tanısı nasıl konulur?
DEHB’nin tanısı klinik görüşme ile konulur. DEHB için spesifik teşhis koydurucu testler mevcut değildir. Lakin testler değerlendirmede bozukluğun şiddetini gösterebilir ve eştanı araştırılmasında bizler için birer araç olarak kullanılabilir. DEHB’de nadiren beyin MRI, EEG ve beyin tomografi tetkikine gereksinim duyulur. Bu tetkikler çoklukla ayırıcı teşhis nedeni ile istenirler.
0 Yorum