Sınav Kaygısı Mı, O da Nesi?

Duymaktan pek de hoşlanmadığımız iki söz üzerine biraz baş yormaya ne

dersiniz? Yanıtınız “evet” ise öncelikle bu yanıtınızın “sınav kaygısı” kavramına daha

yakından bakabilmek ismine, kıymetli bir adım olduğunu söylemeliyim. Genelde birini bile

duymaktan hoşlanmadığımız bu iki söze birebir anda temas etmeye istekli olmak değerli

bir tecrübe olabilir. 

Peki nedir bu “sınav kaygısı” dediğimiz şey? Bir felaket tellalı mı, bir dert canavarı 

mı, ya da bizi hareketsiz kılan bir düşman mı? Yoksa ona nasıl yaklaşacağımızı öğrenirsek 

bizi, hayatta değer verdiğimiz şeylere temas ettirecek bir yol arkadaşı mı? Haydi beraberce 

bu konuya biraz daha yakından bakmaya çalışalım. “Sınav” sözü, birçok vakit, 

zihnimizde birçok anı ve fikrin, vücudumuzda de birçok farklı his ve beden 

duyumunun ortaya çıkmasına sebep olabilir. Zihnimiz “ya başaramazsam?”, “başarısız 

olursam sevilmeyeceğim”, “güçlü olmak istiyorsam başarmak zorundayım”, “bu sınavı 

geçemezsem herkese rezil olurum” halinde yüzlerce farklı kanıyı konuk edebilir. 

Bedenimizde de bu kanılara eşlik eden korku, huzursuzluk, titreme, terleme, nefes darlığı, 

göğüste sıkışma hissi üzere farklı his ve vücut duyumları ortaya çıkabilir. İmtihanlar ve 

sınanmalarla bağlı bu his, niyet ve bedensel belirtileri, her bir birey kendi dünyasında 

az ya da çok deneyim etmiştir ve tahminen de hali hazırda deneyim etmeye devam ediyordur. 

Burada vurgulamamız gereken en temel noktalardan birisi, tüm bu his ve niyetlerin var 

olmasının pek beklenen bir süreç olduğudur. “Nasıl yani?” dediğinizi duyar üzereyim. “Nasıl 

oluyor da bu fikir, his ve bedensel belirtilerin varlığı rastgele bir sorun teşkil 

etmiyor?” ve “Eğer tüm bunlar bir sorun değilse neden birtakım öğrenciler imtihan esnasındaki içsel 

deneyimleri nedeniyle gerçek performanslarını ortaya koymakta zorluk yaşıyorlar?” Haydi bu 

sorulara birlikte yanıt arayalım. 

İlk olarak; zihnimizin, hislerimizin ve vücut duyumlarımızın, bizi insan yapan en 

temel özelliklerimiz olduğunu belirterek başlayalım. Günlük hayatta bize yol gösteren zihin 

dediğimiz kesimimiz olmasaydı kimse bize saat kaçta uyanacağımızı, hazırlanıp işe gitmemiz 

gerektiğini ya da hava yağışlı ise yanımıza şemsiye almanın güzel olacağını söylemiyor olacaktı. 

Duygularımız olmasaydı, örneğin kaybetmekten korkmasaydık muhtemelen hayatımıza anlam 

katan ve bizce bedelli olan birçok şey için gayret göstermiyor olurduk. Pekala ya bedensel 

belirtilerimiz olmasaydı, hoş bir haber aldığımızda karnımızda kelebekler uçar mıydı ya da 

acı çeken bir dostumuzun “göğsüm sıkışıyor” dediğinde ne hissettiğini anlayabilir miydik? 

İşte tüm bunlar ve çok daha fazlası nedeniyle bize ilişkin olan her bir kesimimiz çok kıymetli ve 

gereklidir. Bununla birlikte bizler; zihnimizin, vücudumuzun ve hislerimizin bize ne tür 

veriler sunduğunu fark edebilmeye ve bu datalarla nasıl bir davranışa yöneleceğimize karar 

vermeye gereksinim duyarız. Varlığımıza yerleştirilen sistemleri ne biçimde kullanacağımızı 

öğrenmek huzurlu bir hayat için bir gerekliliktir. Örneğin satın aldığımız bir telefonda yer 

alan her bir uygulamanın kendine has bir çalışma sistemi ve bize sunduğu birtakım hizmetler 

vardır. Bu sistemleri anlamadan o uygulamadan yarar sağlayabilmek mümkün değildir. Bu 

açıdan baktığımızda varlığımıza yerleştirilen zihin, günlük hayatta karşılaştığımız 

problemlerin tahlili noktasında bize yardımcı olur. Yolda giderken önümüze bir çukur 

çıktıysa zihnimiz bize “orada bir çukur var, yolun karşısına geçmelisin” diyebilir ve bu 

düşünce, kendimizi tehlikeden koruyacak bir davranışa yönelmemize yardımcı olur: yolun 

karşısına geçme davranışı. Lakin birebir zihnin ürettiği fikirlerin tavsiyelerine uymadan 

önce o niyetin bizim için faydalı olup olmadığını pahalandırmak gerekir. İmtihan esnasında 

“bu soruyu çözmediysen bir aptalsın, sınavı bırak git” kanısı zihnimizden geçtiğinde ve 

biz bu kanıyı faydasını sorgulamadan satın aldığımızda neler olur sizce? Alışverişe 

çıktığımızda muhtaçlığımız olmayan ya da işimize yaramayacak bir kıyafeti, satış personelini 

kırmamak ismine satın almak bize bir yarar sağlar mı? Şayet yarar sağlamayacaksa ne şekilde 

davranmayı tercih ederiz? Mesela o bireye “teşekkür ederim ancak şu an buna gereksinimim yok” 

diyebilir miyiz? Aslında birebir şeyi zihnimize yönelik olarak da yapabiliriz. “Teşekkür ederim 

ama şu an bu fikir beni yaşamak istediğim hayata yaklaştırmıyor” diyerek zihnimizin 

sunduğu o kanıyı satın almayı reddedebiliriz. Kabul Kararlılık Terapisi dediğimiz terapi 

yaklaşımında, kanıları, üstte tabir edildiği formda şartsız kuralsız satın alma durumu 

düşüncelerle birleşme olarak tanımlanır ve bu birleşme durumunun bizi gitmek istediğimiz 

yöne götürüp götürmediği danışanla bir arada gözlemlenir. Kanılarla birleşmenin zıddı olan 

düşüncelerimizle ortamıza aralık koyma mahareti ise işimize yarayan kanıyı satın alıp, 

işimize yaramayan fikir için zihnimize teşekkür etmeyi ve ona hayır diyebilmeyi ifade 

eder. Hoş haber şu ki niyetlerimizle ortamıza aralık koyma, çaba ettiğimiz takdirde 

geliştirilebilir bir marifettir. 

“Peki ya zihnimizdeki niyetlere eşlik eden hislere, bedensel duyumlara ne 

olacak?” “Duygular ve duyumlar sistemlerinin ne halde çalıştığını anlamak mümkün mü?” 

Şimdi de bu sorulara cevap arayalım. Evvelki paragrafta bahsi geçen “düşüncelerle birleşme” 

dediğimiz durumlara ekseriyetle istenmeyen hisler eşlik eder. “Boş yere çabalıyorum, zaten 

yapamayacağım” fikriyle birleştiğimizde muhtemelen telaş, hüzün, hayal kırıklığı gibi 

birçok his ortaya çıkar. Devamında da bu istenmeyen hislerden kurtulma çabası 

devreye girer. Pekala hislerden kurtulmaya çalışmanın ne ziyanı olabilir? Arılardan çok 

korkan bir kişinin yanına bir arının geldiğini düşünelim. Bu arıdan kurtulmak için meşgul 

olduğu işi bırakıp el kol hareketleri ile arıyı uzaklaştırmaya çalışmak nasıl bir sonuç verir 

sizce? Varsayım edebileceğimiz üzere muhtemelen bu davranış, arının o kişiyi çok daha fazla 

rahatsız etmesini sonuç verecektir. Halbuki arıyla fazla meşgul olmamak ve orada 

bulunmasına müsaade vermek bu kişi için daha uygun bir seçenek olabilir. Günlük yaşantımızda 

da istenmeyen hislerden kurtulma uğraşı istemediğimiz hislerin artmasına ve daha fazla 

rahatsızlık uyandırmasına sebep olabilir. Pekala o vakit tahlil nedir? Tahlil; duygularımızı 

fark etmek, orada bizimle olmalarına müsaade vermek ve onlara yer açmaya istekli olmaktır. 

“Peki bunu nasıl yapacağız?” derseniz Kabul Kararlılık Terapisi uygulamaları ve birçok farklı 

terapi ekolü, bu hünerleri kazanma noktasında bize ve danışanlarımıza yararlı tahliller ve 

teknikler sunar. 

Hatırlarsanız bu yazıya “Sınav Kaygısı” konusunu ele alarak başlamıştık. Devam eden 

kısımlarda şunu gördük ki “sınav kaygısı” dediğimiz şey bizlerin içsel tecrübemize ve bu 

deneyimin ortaya çıkardığı belirtilere verdiğimiz bir isim. Bu durum aslında bize şunu 

söylüyor: Şayet his, niyet ve davranışlarımızla etkileşim kurma becerilerimizi 

geliştirebilsek “sınav tasası, depresyon, yeme bozukluğu” üzere teşhislere ve kavramlara 

odaklanıp hayatlarımızı nasıl sekteye uğrattıklarından yakınmak yerine yaşadığımız 

güçlükleri bir değişim fırsatı olarak kıymetlendirebiliriz. Bu emelle iç ve dış dünyamızla ne 

şekilde alaka kurabileceğimiz noktasındaki kavrayışımızı, farkındalığımızı ve becerilerimizi 

geliştirebiliriz. Bu durum ise bizlerin, değer verdiğimiz kıymetlerle temas kurmamızı 

sağlayarak hayatımıza mana katacak davranışsal adımları atabilmemize imkan sağlayacaktır.