Ülkemizde spora olan ilginin giderek artması, sporun sıhhat açısından değerinin daha uygun kavranması ve spor alanlarına erişimin kolaylaşmasıyla birlikte spor yapan insan sayısında şad edici bir artış görülmektedir. Lakin bu olumlu gelişme beraberinde spor yaralanmalarında bir artışı da beraberinde getirmektedir. Önçapraz bağ yaralanmaları da özellik le futbol ve basketbolun tanınan olduğu ülkemizde sıkça karşımıza çıkmaktadır.
Ön çapraz bağ, insan dizinde femur (uyluk) ve tibia (kaval) kemikleri ortasında bulunan, asıl olarak dizin öne kaymasını ve bir ölçü da kendi etrafında dönmesi ya da yanlara esnemesini engelleyen bir yapıdır. Erkeklerde daha kalın ve sert olan bu bağ bayanlarda daha ince ve esnektir.
Bedenimizdeki öbür bağlar üzere ön çapraz bağ da dayanma kapasitesi üzerindeki zorlanmalara neden olan travmalar sebebiyle yaralanabilir ve kopabilir. Ön çapraz bağ yaralanmalarına tesir eden birçok faktör olsa da asıl sebep direkt olmayan (indirekt) travmalardır. Yaralanma genel olarak sportif aktivitelerde, dans sırasında ani dönüşler, sürat kesmeler ve tek sıçrama sonrası tek bacağın üzerine istikrarsız inişler ile ya da seçkin olarak direkt dize alınan darbelerle gerçekleşir.
Bayanlarda yapısal farklılıklar, genel bağ esnekliğinin daha fazla olması ve hormonal tesirler nedeniyle ön çapraz bağ yaralanmaları erkeklere oranla daha sık görülmektedir. Yaralanma riskini hayli arttıran bir öbür faktör de yorgunluktur. Aktivite sırasında ya da sıkça tekrar edilen spor seansları boyunca kas yorgunluğu arttıkça uyluk kaslarının dize sağladığı takviye gitgide azalır ve dizin dönmeleri karşısında ön çapraz bağa binen yükler artar. Diz, baldır, uyluk ve kalça kaslarının kuvvetleri ortasındaki dengesizlik de bağ yaralanması için değerli bir risk faktörüdür.
Spor srasında kullanılan ayakkabı ile yer ortasındaki sürtünme kuvveti fazla olursa, ÖÇB’nin yaralanma riski artmaktadır. Lakin bilhassa atletik branşlarda performans artışı için, özel tabanlıklı ayakkabılar da kullanılabilmektedir. Kısa konçlu ayakkabı giyilmesi riski azaltacaktır. Futbol ayakkabılarında, kenarlardaki vidaların uzun ortadakilerin kısa olması torsiyonel baskıyı arttırabilmektedir.
Her ne kadar birinci çalışmalar yaralanmayı önlemede olumlu katkıları olduğunu bildirmişlerse de, ileri araştırmalar dizlik yahut breyslerin ÖÇB yaralanmalarını önlemede, bilimsel olarak bir katkılarının olmadığını ortaya koymuştur.
Makus yerde ÖÇB yaralanmaları daha sık görülmektedir. Yapay yüzeylerde, ayakkabı-yüzey sürtünme kuvvetinin artması performansa olumlu katkıda bulunsa da, ÖÇB yaralanmalarının artışına yol açmaktadır.
Açık havada yapılan spor kollarında çok yağmurlu ve nemli hava kurallarında yapılan karşılaşmalarda, daha fazla ÖÇB yaralanmasının olduğu bildirilmektedir. Lakin yerle birlikte, giyilen ayakkabı da değer taşır. Bu yüzden hafif sulanmış kuru yerlerin en az riski taşıdığı düşünülmüştür.
ÖÇB yaralanmalarıyla müsabakalar sırasında idmanlara kıyasla daha sık karşılaşılmaktadır.
Yapılan sporun tipi de ÖÇB yaralanması riski açısından bir risk faktörüdür. Futbol, basketbol, voleybol, hentbol, Amerikan futbolu, jimnastik ve kayak sportmenler için ÖÇB yaralanması açısından daha yüksek risk teşkil eden spor kollarıdır.
Genel olarak ÖÇB yaralanmalarının, dizin olağandışı yüklenmesi ile olduğunu söylemek mümkündür. Bu yaralanmalar en sık olarak sıçrama sonrası yere inişte, ani istikamet değiştirici hareketlerde ve ani sürat kesmelerde gerçekleşmektedir. Ani, beklenmeyen sürat kesme ve dönüşler sonrası dize ön-arka ve iç-dış istikametlerde çok yük bindiği gösterilmiştir. Ayrıyeten gövde denetiminin makus olmasının ve gövdenin yana hareketinin de ÖÇB yaralanması sistemi üzerinde tesirli olduğu öne sürülmüştür.
ÖÇB yaralanmalarını önlemede en faal ve kıymetli kademe sportif aktiviteden evvel hakikat ve kâfi seviyede ısınma ve açma-germe idmanlarının yapılmasıdır. Bu sayede bağın esnekliği artar ve ani yüklenmelerde kopma riski azalır. Profesyonel atletlerde ise bağ yaralanmalarını önelemek için uygulanan çevikliği, muhakkak kas kümelerinin kuvvetini ve tüm gövde denetimini arttırmaya yönelik ve “doğru düşme”nin öğretildiği özel idman programları mevcuttur.
Sportif aktivite ya da dizde şiddetli bir dönme sonrası ÖÇB yaralnması yaşayan bir hastanın dizi dakikalar içinde şişer ve hasta o dizinin üerine basmakta zorlanır. Aktiviteye devam edemez. Yaralanma sonrasında yapılacak en uygun müdahale dize soğuk uygulanması ve en kısa müddette bir ortopediuzmanına başvurmaktır.
Fizik muayene ve uygun tetkiklerle ÖÇB yaralanması çarçabuk ortaya konulabilmektedir. Fizik muayenede ÖÇB yaralanmasından şüphelenen dize çekilecek MR ÖÇB yaralanmasını ve menisküs yırtığı, iç-dış yan bağ yaralanmaları, art çapraz bağ yaralanması ve/veya kıkırdak hasarı üzere eşlik edebilecek yaralanmaları ortaya koyar.
Tespit edilen yaralanmalara nazaran hastaya uygun bir dizlik önerilerek dizin sağlamlığı süreksiz olarak desteklenir ve buz uygulamasına devam edilir.
Ön çapraz bağ yırtığı kendi haline bırakılırsa düzgünleşme mümkünlüğü çok azdır. Fonksiyonunu yerine getiremeyen bir ÖÇB ise daima dizi dönen, sıçrayamayan, koşamayan, diz eklemi vakit içinde süratle kireçlenen, sık sık diz ağrıları yaşayan ve dizine asla güvenemeyecek bir hasta demektir. Bu nedenle faal spor yapan, genç, faal çalışma hayatı olan hastalarda ÖÇB yaralanmasının tedavisi ameliyattır.
Ön çapraz bağ yırtığı ameliyatı için tanımlanmış birçok formül bulunmakla birlikte prosedürlerin tamamı bir formda hastaya “yeni bir ön çapraz bağ” yapılmasına dayanmaktadır. Yeni bağın oluşturulmasında hastanın kendi dizinden alınan kas kirişleri (tendonlar) kullanılabileceği üzere hazır implantlar da kullanılabilir.
Kapalı ameliyat olarak tabir edilen artroskopi süreci ile kullanılmasına kara verilen tendon diz içinde doğal ÖÇB’nin yerleşim ve konumuna en yakın halde uyluk ve kaval kemiğine tutanacak halde yerleştirilir. Birebir ameliyat sırasında diz içindeki öteki yaralanmalar (menisküs yırtığı, yan bağ hasarı, kıkırdak yaralanması vb.) da tespit edilerek gerekli müdahaleler yapılabilir.
Ameliyat sonrası makul antrenmanlara çabucak başlanır ve hasta 1-2 gün daha hastanede takip edildikten sonra taburcu edilir. Taburculuk sonrasında hasta, tabibinin aksi tarafta bir uyarısı yoksa, bir çift koltuk değneği kullanarak ameliyat olan tarafına basıp yük vererek yürüyebilir.
Ameliyat sonrasında ise dizi eski fonksiyon düzeyine getirebilmek maksadıyla fizyoterapi süreci başlar. Fizyoterapinin içeriği ve müddeti ile faal spora dönüş zamanlaması Fizikî Tıp ve Rehabilitasyon uzman tabibi ve ameliyatı yapan Ortopedi Uzmanı tarafından belirlenir. Amatör seviyede spor yapan etkin genç hastaların spora dönüşleri bir yıl kadar bir mühlet almakla birlikte profesyonel atletlerin sistemli idmana başlaması 6-8 ay üzere bir müddet sonrasında mümkün olmaktadır.
Tam kopmamış lakin kısmen yaralanmış ön çapraz bağ durumunda –yani kısmi yırtıklarda- ise hastanın toplumsal, mesleksel ve sportif performans gereksinimleri göz önünde bulundurularak uygun fizyoterapi ile diz etrafı kasları kuvvetlendirilerek düşük fizik performansta inanç veren ve daima dönmeyen bir dize sahip olunabilir. Lakin hasta genç, faal spor yapmak isteyen ya da mesleği icabı bedenen çalışan birisi ise birinci önemli zorlanmada kısmi yırtık tam yırtığa dönüşecek ve hastanın ameliyat edilmesi gerekecektir. Bu nedenle genç, faal spor yapan/yapmak isteyen, bedenen çalışan hastalarda kısmi ÖÇB yırtığı durumlarında da ameliyat, hastanın aylar ve yıllarla ölçülecek vakit kaybını önlemek ismine uygun tedavi seçeneği olacaktır.
0 Yorum