Mobbing

Zorlu hayat koşullarında hepimiz bir biçimde çaba veriyoruz. Çalışıp çabalayarak hayatımızı yeterli bir formda sürdürmeye çalışıyoruz. Çalışma şartları da gün geçtikçe zorlaşıyor. İş bulmak da, sistemli işe sahip olmak da hiç kolay değil. 1980’li yıllar itibariyle, üzerinde araştırmalar yapılmış, kanunlarda yerini almış ve maalesef ki görülme/yaşanma oranı yüksek olan bir durumu tabir eden kavram iş ömrüne girmiş bulunmaktadır: Mobbing.

Mobbingin Türkçe karşılığı “bezdiri”dir. Lakin genel yaygın kullanımı hala mobbingtir. Türk Lisan Kurumu mobbingi (bezdiriyi) şu biçimde tanımlamaktadır: İş yerlerinde, okullarda vb. topluluklar içinde muhakkak bir kişiyi amaç alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama, gözden düşürme.

Mobbing, ruhsal şiddet uygulanması, aşağılamaya, hakarete, tehdide, alay edilmeye, nüfuzu berbata kullanmaya, iftiraya, tacize, hürmet hudutlarını aşan davranışlara, dışlanmaya maruz kalmadır. İşle ilgili bilgi saklanır, bir işin nasıl yapılacağı şuurlu olarak öğretilmez/anlatılmaz, mesai saatleri uzatılır, yetersiz olduğu belirtilir, yetki alanı daraltılır, daima eleştirilir, kişi görmezden gelinir, bireyle bağlantıya girilmez, kelamı kesilir/konuşturulmaz, arttan makûs konuşmalar yapılır, vadeli olarak yapılması için iş verilir. Lakin belirtilen o müddette o işin bitirilmesi imkansızdır. Anlamsız işler verilir ya da kişinin kapasitesinin altında kolay işler verilir. Çalışılan kısım değiştirilir, kişinin yapamayacağı zorlukta ağır işler verilir.
Mobbingin karşılığı olan kavramlardan biri de ruhsal tacizdir. Mobbing uygulayan şahsa tacizci denmektedir. Bu deyiş de yerindedir. Mobbinge maruz kalan kişi için mağdur kavramı yerinde bir kavramdır. İşyerinde olan her olumsuzluk mobbing değildir. Mobbing olarak tanımlanması için, daima ya da çok sık yapılıyor olması, kasıtlı yapılıyor olması, sistemli olması, olumsuz tavır ve davranışlar olması (gizli de olabilir aleni de), emelin kişiyi işten uzaklaştırma, bezdirme olması, bireyde (maruz kalanda) ziyana yol açması (kişilik, sıhhat, mesleki) gerekmektedir.

Mobbing yalnızca yöneticiler ya da üstler tarafından uygulanmaz. Eşit konumda çalışan kişi tarafından da uygulanır. Çalışan yöneticisine de uygulayabilir. Ama bu nadiren karşılaşılan bir mobbing halidir.

Mobbinge uğrayan kişi neler yaşar, ne hisseder?: Huzursuzluk, keder, öfke, çaresizlik, dehşet, özgüvende düşme, utanma, ümitsizlik hislerini ağır olarak hissederler. Motivasyonları düşer. Çalışmaz duruma gelirler. İşe geç kalma, işe gitmek istememe, sık müsaade kullanma yaşanır. İş yerinde dikkat dağınıklığı, odaklanamama, kusurlar yapma başlar. Depresyon, dert bozukluğu (panik atak), paranoya, travma sonrası gerilim bozukluğu, uyku bozuklukları, bağımlılık üzere ruhsal hastalıklar, tansiyon, kalp hastalıkları oluşabilmektedir. Ruhsal yardım almaları çok faydalı olacaktır. Mobbinge uğrayanların ruhsal kökenli hastalıkların (çeşitli ağrılar, mide vs) teşhis ve tedavisi için önemli seviyede maddi harcama yaptıkları bilinmektedir. İş yerinde mobbinge maruz kalan şahısların aile ve toplumsal hayatları da olumsuz etkilenmekte, hayatın öteki alanlarında da sıkıntılar yaşanmasına neden olabilmektedir.

Herkes mobbinge uğrayabilir. Bilhassa işinde başarılı olan, yetenekli, mahir, zeki, hassas şahıslar daha çok maksat durumundadır. 

Mobbing uygulayan şahıslar: Gücü seven, zayıf karakterli, daima ilgi ve övgü isteyen, yürekli olmayan, çalışanları denetim altına almak isteyen, çok denetleyici, makûs niyetli bireyler.

Kötü yönetilen, rekabetin çok olduğu, çok disiplinli gerilimli, bağlantı sorununun olduğu, işe alımlarda kusurların yapıldığı, eğitim eksikliğinin olduğu, işlerin pek uygun gitmediği işyerlerinde mobbing görülme mümkünlüğü daha fazladır. 

Mobbingin gayesi çalışanın “kendi isteğiyle” işten ayrılmasını sağlamaktır. Zira çalışan istifa ettiğinde tazminat ödenmeyecek (kıdem, ihbar). Öbür bir hedef; şahsî sorunu bulunan, kıskançlık yaşayan yöneticinin, patronun o çalışandan kurtulmak istemesidir. Ayrıyeten yönetici ve başka çalışan patrona uygun görünmek vb üzere çıkarlar için mobbing uygulayabilmektedir.  

Mobbing mağduru olan, lakin mobbingi bilmediği, mobbinge uğradığının farkında olmadığı, hakkını arayamadığı için birçok çalışan hiçbir hakkını alamadan işini bırakmaktadır. Mobbinge uğradığını kanıtlayan çalışan hem tazminatlarını alabilmekte hem de manevi tazminat da hak edebilmektedir. Çalışanın mobbinge uğradığına yönelik kanıt sunmalı yahut şahit göstermelidir. Mobbing uygulayan kişi de cezai yaptırımlara maruz kalmaktadır. 

Mobbing konusunda yardım almak ve bildirimde bulunmak için 170’i arayabilirsiniz. Alo 170’e gelen mobbing şikayetlerinin çok fazla sayıda olduğu, özel daldan daha fazla şikayet geldiği (iki katından fazla), erkekler ve bayanlar ortasında manalı sayısal fark bulunmadığı söylenmektedir.  

Mobbinge uğrayan kişi ne yapmalıdır?: Mobbingi uygulayan şahsa ne yapmaya çalıştığının farkında olunduğu ve buna son vermezse gereken her yere başvurulacağı tabir edilmelidir. Birden fazla mobbing bu söz edişle sona ermektedir. Durumu iş yerinde üst seviyelere bildirmelidir. İşyeri içinde sorun çözümlenemiyorsa Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın Bağlantı Merkezi Alo 170’i aramak, yargıya başvurmak, sendikalardan, sivil toplum kuruluşlarından yardım istemek âlâ olacaktır. Mobbing uygulayan bireyle tartışmaya/kavgaya girilmemelidir.  İspatları toplamak, şahitleri ayarlamak, ruhsal, tıbbi, tüzel takviye almak gerekmektedir. İş yerinde mobbinge uğrayan birisi varsa oburlarının de uğrayabileceği sonucu çıkarılabilir. Bana dokunmayan yılan bin yaşasın mantığı çok yanlıştır. Mobbinge uğrayan şahsa takviye olunmalıdır.