Yeni tanıştığımız insanlara daima güzel yönlerimizden bahsederiz. Aldığımız eğitimlerden, başardığımız kıssalardan, gittiğimiz kurslardan hatta eşimizin, çocuklarımızın, anne-babamızın başarılarından bahseder dururuz. Kusurlu taraflarımızı lisana getirmez, kusurlarımızı saklamaya çalışırız. Bu eforumuzun altında kendimizi sevdirmek/ortamda kabul görmek gayeleri yatar. Pekala kendimizi karşı tarafa sempatik göstermek gayesiyle çizdiğimiz kusursuz imajın bizi itici ve ulaşılmaz gösterebileceğine hiç ihtimal verdiniz mi?
İnsan geniş bir yaşam alanına sahiptir. İşi, okulu, ailesi, kursları, hobi arkadaşları, komşuları ve hatta yalnızca otobüste karşılaşıp birkaç dakika konuştuğumuz insanların tamamı bizim etrafımızı oluşturur. Bu etrafta yer alan insanlardan kimilerini daha birinci kere karşılaştığımız andan itibaren başkalarından daha sempatik bulur ve daha çok severiz. Hiçbir şeyin nedensiz ve rastlantısal gerçekleşmediğine inandığım insan zihninde birtakım bireyleri başkalarından daha cazibeli bulmamızın da bir nedeni vardır; Pratfall Tesiri.
Elliot Aronson 1966 yılında Minnesota Üniversitesi’nde bir deney gerçekleştirdi. Deneyde tıpkı sorular sorularak görüşme yapılan 4 farklı kişinin ses kaydı 48 üniversite öğrencisine başka farklı dinletildi. Dinletiler karşılıklı değildi. Öğrencilerin görüşme yapılan bireylerle temasta bulunmasına yahut irtibat kurmasına müsaade verilmedi. Görüşmeleri farklı başka kaydedilen dört bireyden ikisi yüksek entelektüel düzeye sahipti, geçmiş meslek muvaffakiyetleri harika düzeydeydi. Öteki ikisi ise ortalama hünere sahipti. Lise mezuniyet ortalamaları ve öteki bilgileri röportajda dinleyiciler ile paylaşılıyordu. Bu 4 bireye 50 güç test sorusu soruldu. Sorular 4 kişi için de birebirdi. Üstün yetenekli diyebileceğimiz iki kişi soruların %92sini yanlışsız cevapladı. Orta maharete sahip bireyler ise yalnızca %30unu bilebildi. Tabi ki görüşmelerin tamamı kurgulanmış bir senaryodan ibaretti. Görüşmelerin bitimine gerçek 2 üstün yetenekli şahıstan biri masadaki kahveyi döktü. Bu olayın ses kaydında gerçek anlaşılabilmesi ‘Ay her yer kahve oldu’ üzere hafif gülerek spontan yansılar verdi. Tıpkı senaryo orta yetenekli bireylerden birinin kaydında da tekrarlandı. Sonuç olarak dinleyicilere 4 farklı kategoride ses kaydı dinletilmiş oldu.
-
Üstün yetenekli ve kusursuz görüşme
-
Üstün yetenekli ve sakarlık yapılan görüşme
-
Orta yetenekli olağan görüşme
-
Orta yetenekli ve kusur yapılan görüşme
Kayıtlar bittikten sonra 48 üniversite öğrencisinden bu 4 şahsa karşı hissettikleri hisleri -7 ile +7 ortasında puanlamaları istendi. Sonuçlar epey şaşırtıcıydı. Yüksek yeteneğe sahip 2 şahıstan sakarlık yapan yapmayana nazaran daha olumlu hisler çağrıştırıyordu. Yani kusurlar o kişiyi daha sempatik ve tercih edilebilir kılıyordu. Yanılgı yapmayan ve harika bir imaj çizen öteki üstün yetenekli kişi ise ulaşılmaz ve soğuk bulunmuştu.
Orta yetenekli 2 insanın puanları ise kusurların insanı sempatikleştirdiği savının her durumda geçerli olmadığını ispatlar nitelikteydi. Zira kusur yapmış olan orta marifete sahip kişi, test sorularından birebir puanı almalarına karşın başkasından daha makûs değerlendirilmişti. Yetenekli olduğuna inandığımız yahut evvelden sempati duyduğumuz insanların yaptıkları yanılgılar onları daha sempatik kılar. Fakat hoşlanmadığımız yahut kâfi bulmadığımız birinin yaptığı yanılgı onu daha olumsuz değerlendirmemize sebep olur. Bu sonuçlar psikoloji literatürüne ‘Pratfall Etkisi’ ismiyle geçmiş ve Elliot Aronson tarafından bilimsel olarak kanıtlanmış oldu.
Pratfall tesirine nazaran harika imaja sahip beşerlerle ortamıza aralık koyarız zira onlarla vakit geçirirken rahat hissedemeyiz. Kusursuz bir insan başka bireyler tarafından samimi bulunmaz, soğuk ve yapay olarak kıymetlendirilir. Kusurlarını gülerek karşılayan insanları yanlışlarını kabul etmeyen insanlardan daha sempatik buluruz. Bir insanı sempatik bulmamızın tek nedeni elbette ki yalnızca onun yaptığı kusurları sempatik buluyor oluşumuz olamaz. Fakat pratfall tesirinin o beşere olan değerlendirmemizi değiştiren bir faktör olduğu yadsınamaz bir gerçek.
Ünlü aktrist Jennifer Lawrence’ın 2013 yılında Oscar Ödülü’nü almaya giderken iki sefer elbisesine takılıp düşmesi toplumsal medyada beşerler tarafından olumlu cümlelerde paylaşılmıştı. Lakin aslında yetersiz bulduğumuz birinin yanlışına şahit olsaydık yetersizliğini tüm hayatına genellemeye başlar ve onu daha olumsuz değerlendirirdik.
Podyumda düşen modellerin yahut lisanı sürçünce gülerek devam eden sunucuların bu etkiyi imaj idaresi için bilhassa kullandıkları tez ediliyor. Yazımızın başına dönecek olursak saklıyor olduğumuz kusurlarımız ve abarttığımız başarılarımız sandığımız üzere bizi daha sevilen biri yapmaz. Kişinin münasebetlerdeki temel gereksinimi olduğu üzere kabul edilmektir. Kusurlarımızı saklama ve yanılgı yapmama gayreti hem gereksiz efor sarf etmemize neden olacak hem de olmadığımız biri üzere davranarak kazandığımız sevgi bizi tatmin etmeyecektir. Bize kusur üzere görünen sakarlıklarımızın ve yanılgılarımızın oburlarının gözünde bize neler kazandırmış olduğunu bilemeyiz. Bu yüzden ne olursa olun kendiniz üzere olun. Sizi sevmeyen beşerler ne kadar yanılgı yapmamaya çalışsanız da sizi sevmemek için kesinlikle bir sebep bulur. Sizi sevenlere ise en bariz yanılgılarınız bile güzel görünür.
0 Yorum