Birisine baktığınızda onu esnerken görüp siz de esnemeye başladınız mı hiç? Ya da tok olduğunuz halde biri karşınızda yemek yerken ağzınız sulandı mı? Bunlar ve bunları üzere yapmasak da izlediğimizde bizi duygusal ya da bilişsel olarak harekete geçirenler bilimin son keşiflerinden “ayna nöronlar”ın işi.
Ayna nöronlar başta işitme ve görme olmak üzere bütün duyular vasıtasıyla, dış dünyadan gelen sinyalleri alıp, onların adeta fotokobisini saklayan hücrelerdir. Bazen kendimizi gayriiradi olarak başkalarıın mimiklerini taklit ederken yakalamak ya da nerede duyduğumuzu bile hatırlamadığımız bir müziğin kelamlarını lisanımıza dolanması gündelik hayatta karşımıza çıkan ve ayna nöronların taklit özelliğini gösteren durumlardır.
Ayna nöronların tarifi ise şöyle olacaktır: Bir canlıyı rastgele bir hareketi kendisi yaptığında ya da birebir hareketi yapan birini gözlediği durumlarda her ikisinde de ateşlenen nöronlardır.
İtalya’da Parma Üniversitesi’nden Giovanni Rizzolatti,Vittorio Gallese ve grubu 1996 yılında makak maymunlarının ön lobunda ayna nöron ismini verdikleri değişik bir motor hücresi keşfettiklerini duyurdular. Bu nöron birisi bir şeyi yaparken seyrederken güya kendisi yapıyormuş üzere aktive olmaktaydı. Bu keşif bir bilim adamının deney sırasında bir maymunun karşısında muz yerken maymunda muz yemediği halde, güya muz yiyormuş üzere beyninden yüksek voltajlarla karşılık vermesiyle ortaya çıktı. Bu tıp nöronların insanlarda da mevcut olduğu 2010 yılında Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmayla kanıtlanmıştır. İnsanlarda bu ayna nöronların beynin yalnızca motor bölgesinde değil, görsel ve hafızaya ilişkin bölgelerinde de olduğunu kaydettiler. Bu şu manaya gelir; ayna nöronlar insan beyninde sanılanın tersine çok daha fazla bölgede bulunur.
Peki bu ayna nöronlar ne işe yarıyor?
Bunlar sayesinde ötekinin hareketinin manasını akıl yürütmeye başvurmadan anlayabiliyoruz. Bu gündelik hayatta alışkanlıkla “sezgi”, “empati” ya da “önsezi” ismini verdiğimiz şeydir. Tiplerin uzun devirde hayatta kalma sürecinde doğal seçilimin yalnızca daha güçlü olanı değil, “gelmekte olan rüzgarı” hissedeni de desteklediğini söyleyebiliriz. Bunun yanında evrimsel süreçte insan cinsinin empati yetisi ve ahlaki bedel yargılarının gelişimine ve yayılmasına da tesiri olduğu tabir edilebilir.
İnsan beyninin ve vücudunun keşfedilmeyi bekleyen milyonlarca faaliyeti vardır; gülmek, ağlamak, esnemek, çoşku üzere. Bunlar beşerler ortasında çarçabuk yayılabilen ve taklit edilen hislerdir. Yüz tabirleri de hem beşerler hem de hayvanlarda bağlantının öncül aracıdır. Hisler çoğunlukla yüz tabirlerine yansıyan süreçlerdir. Ayna nöronlar da his sözlerinin zihinsel temsil ve taklidini gerçekleştirerek onların tanınması misyonunu yürütür.
Ayna nöronların kaşiflerinden biri olan Giacomo Rizzolatti ayna nöronların fonksiyonlarını açıklamıştır. Ona nazaran en değerli özelliği, şahsen kendimiz bir davranışta bulunduğumuzda ya da öbür bir kişinin bir davranışta bulunduğunu anladığımızda aktifleşiyor olmalarıdır. Ayna nöronların sisteminde bir davranışın tasviri beynin karmaşık görme alanından alınır ve motor alana yansıtılır. Bu sayede davranışları idrak ederiz ve gerektiğinde daha sonra yine tekrarlayabiliriz. Diğer bir insanın davranışını gördüğümüzde de, şahsen kendimiz o davranışı deneyimlemeden, o kişinin o davranışı neden yaptığını anlarız. Rizzolatti’ye nazaran bu idraki ayna nöronlara borçluyuz; bunlar vasıtasıyla davranışı anlamakla da kalmaz bir sonraki gelecek davranışı da evvelce iddia edebiliriz.
Ramachandran ayna nöronlarının sanıldığından çok daha büyük bir fonksiyona sahip olduğunu söz ediyor. Toplumsal manada yeteneklerimizi açıklayan, insanlarda öğrenme, algılama ve kültürün oluşumuna kıymetli hizmetler verdiğini, bu mozaiğin kıymetli bir kesimi olduğunu söz edebiliriz. Ayna nöronlar herşeyi açıklamada yetersiz kalabilir ancak şimdiye kadar açıklamakta zorlandığımız pek çok bahse ışık tutuyor.
Son yıllarda yapılan araştırmalarda ayna nöronların “sürü psikolojisi”nin manalandırılmasında değerli bir rolü vardır. Maç izleyen insanların ortak yansıları, mitinglerde ya da toplumsal olaylarda insanların daha sonra kendilerinin bile şaşkınlıkla karşıladığı aşırılık ve taşkınlık hali bu nöronlara atfedilen durumlardır.
Şizofreni, otizm ve öteki birtakım psikiyatrik bozukluklarda bu ayna nöronların rol oynayabileceği de düşünülen olasılıklar ortasındadır. Buna kırık ayna teorisi ismi verilir ve bu bireylerin karşı tarafa “ayna” olamadığı yani empati kuramadığı, duygusal manada bir mahrumluk içinde oldukları söylenir. Bu teoriye nazaran otizmi çocukların ayna nöronlarına dair merkezleri kırıktır. Otizmli çocuklarda ayna nöronun etrafının fotokobisini çekme manasında çok âlâ fonksiyon gördüğü görülür. Duyu organlarından gelen sinyaller ayna nöronlarında yanıt ve imaj meydana getirmekte lakin bunlar beyinde daha öteye ek kabiliyeti, mimikler ve konuşma merkezlerine iletilemediği için, bu çocuklarda mimikler, el kol hareketleri ve konuşma kabiliyeti gelişmemektedir.
Son olarak; bütün bu yargılardan şuna varabiliriz; birbirimizi anlamak aslında fizyolojimizin, beynimizin bize bahşettiği bir ikram adeta bahtımız. Bu da aslında diğerlerinin acısına, mutluluğuna ya da davranışsal reaksiyonlarına kayıtsız olarak kalmamızın biyolojik olarak mümkün olmadığı manasına geliyor. Zihninizin size verdiği bu hediyeyi fonksiyonel olarak kullanmanız dileğiyle…
0 Yorum