Aşk Acısı: Psikanalitik Bir İnceleme

Aşk yaşanırken sonsuza kadar sürecekmiş üzere gelir lakin aşk bir noktada biter. Bu yazının maksadı aşk acısını psikanalitik bir bakış açısı ile incelemektir.

Ayrılık gönülden bağlandığımız bir objenin, sevilen bir kişinin, bir bedelin ya da beden bütünlüğümüzün bizden alınması, kaybedilmesi ise; psişik acı da bu ayrılığın, kopuşun getirdiği acıdır. Aşk acısına getirebileceğimiz en kolay tarif ise bizi seven varlığa bağlayan bağın ansızın kopmasıyla oluşan duygulanımdır; seçtiğimiz kişi ile bizi bağlayan bağın apansız kopuşuyla oluşan itkisel sarsıntı halinin ‘ben’ tarafından algılanmasıdır.

Psişik acı, sevilen bir varlık bizi sevgisinden aniden yoksun bıraktığında yaşadığımız terk edilişin, nefsimiz derinden yaralandığında hissettiğimiz küçük düşmenin acısı da olabilir. Yani sevilen bir objenin, ağır ve kalıcı bir halde bağlandığımız için psişik dünyamızın ahengini sağlayan objenin ani ve sert kopuşunun oluşturduğu acılardır. Acı bir kopuşla başlar, kopuşun tetiklediği psişik sarsıntı ile devam eder ve ‘ben’in sarsıntıya karşı savunmacı reaksiyonu ile sona erer.

Acı psikanalitik kuramda tansiyonun uç değişimlerini, haz unsurundan kaçan değişimleri bilince yansıtan bir his olarak ekle alınır. Olağanda psişik işleyiş, itkisel tansiyonların şiddetini düzenleyen ve bunları katlanabilir hale getiren haz unsuruyla yönetilir. Fakat sevilen bir varlıkta ani bir kopuş meydana gelirse, tansiyonlar hür kalır ve haz prensibi fonksiyonunu yitirir. Yani kendi içinde denetim edilemeyen tansiyonların karışıklığını algıladığımızda hissettiğimiz şey acıdır. Varlığı benimkiyle ahenk halinde atmaya devam ettikçe sevilenin varlığı kişiyi acıdan korur. Ama daha evvelden çekmediği kadar ıstırap çekmesi için onun birdenbire ortadan kaybolması ve sevgisini bireyden çekmesi kafidir.

Kişide barınan ötekinin varlığı ile onun gerçek hayattaki yokluğu ortasındaki yarık öylesine dayanılmaz bir bölünmedir ki birçok vakit bu yarığı sevgimizi dengeleyerek değil, lakin ötekinin yokluğunu inkar ederek, eksiklik olduğu gerçeğine baş kaldırarak ve sevdiğimizin artık burada olmayacağını reddederek daraltmaya çalışırız. Psişik acı içinde çok yatırım, kaybedilen varlığın temsili üzerinde toplanır. Bu çok yatırımla kişi çok his yüklü hale gelir. Bu yatırımı geri çekme işi tamamlanmazsa kişinin yaşadığı ve hatta yaşayamadığı yas kronik hale gelebilir.

Sevilen kuşkusuz bir kişidir fakat öncelikle ve bilhassa ortadan kaybolduğunda yıkılacak olan bizim kendimizde göz arkası edilmiş ve bilinçdışına atılmış bilinçdışı kesimimizdir. Yani ondan ayrıldığımızda aslında yalnızca ondan ayrılmış olmayız. Pekala sevdiğimizin varlığını kaybederken yitirdiğimiz bu “şey” neden ibarettir?

Bizi baştan çıkaran, isteğimizi uyandırarak kendisine çeken bu kişiyi düşünelim. Vakit geçtikçe bu bireye, onu kendi benliğimize katıp, kendimizin bir kesimi haline getirecek kadar çok bağlanırız. İstek patlamasından beslenen, psişik dünyamızda tohumlanan tüm o varlığa, sevilenin yaşayan varlığına, içimdeki ikizine dönüştürecek halde bağlayan tüm bu imge ve gösterenlere düşlem diyoruz.

Düşlem öznenin seçilenin yaşayan varlığıyla olan bilinçdışı kaynaşmasına, kaynak noktasına psikanalistlerin verdiği isimdir. Bu bilinçdışında süreç gören kaynak noktası, sevgilinin bende, benim de sevgilide uyandırdığımız ve ikimizi birbirine bağlayan isteğin gerçek gücüyle canlanan bir imgeler ve gösterenler alaşımıdır.

Seçtiğimiz kişinin gerçekliğini yalnızca bu düşlemlerin aldatıcı büyütecinden görürüz. Yalnızca, kendi imgemizle onun imgesi ortasındaki karmaşık kaynaşmadan doğan imgelerden yapılmış bir peçenin akabinde ona bakar, dokunur ve onu dinleriz. Bu peçe birebir vakitte aşkımızın çerçevesini sınırlayan bilinçdışı sembolik dizaynlarla dokunmuştur. Ötekinin düşlemsel varlığı dışsal varlığından daha kıymetlidir. Bu halk ortasında “aşk gözünü kör etti” telaffuzunun karşılığı olan periyottur. Sevmek tıpkı vakitte seçilmişi eşsizleştirmektir.

Seçilenin düşlemsel varlığının kıymeti kadar dışsal varlığının da kıymeti şuradan ortaya çıkar; seçilenin somut varlığı da arzuyu devam ettiren uyarılmaları yayan bir odaktır ve tıpkı vakitte bilinçdışında oluşan canlı bir gölgedir ve kişinin düşlemlerini şekillendirir.

Sonuç olarak birini sevdiğimizde, hem dışımızda da çok yakınlaştığımız dışsal bir vücuttan hem de içimizde düşlemselleşen ve bilinçdışı varlığında oluşan melez bir varlığı sevdiğimizi bilmeliyiz.

Ben, vücutlarımızın kesimlerine ya da sevilenimizin görünümüne ilişkin imgelerin yansıdığı bir iç ayna üzeredir. İmge, yansıması olduğu gerçek şeye dayanıyorsa bu imgelerden birine fazla yatırım yapılması aşkı söz eder. Aşk sevilenin bilinçdışındaki düşlemsel varlığıdır.

Peki bu düşlem şuurumuzda nerededir? Düşlem genel olarak, O’nun ortaya çıkardığı bilinçdışı psişik bir bina, iki kişi ortasındaki alanda görülmeden yükselen ve partnerlerin canlı vücutları olan bir platforma yerleşen karmaşık bir yapıdır. Acının ortaya çıktığı yer de burasıdır. Sevdiğimiz kişiyi kaybetmekle bizi besleyen kaynaklardan birini, hayali yansıtmalarımızın objesini ve ortak isteğimizin ritmini yitirmiş oluruz. Acı veren şey ötekinin yokluğu kadar bu yokluğun kişinin ben’indeki etkileridir. Yani üstte da belirttiğimiz üzere düşlemin formunu yitirmesiyle oluşan ve açığa çıkan içsel kaostur.

Seçilenin varlığını kaybedersek düşlem yıkılır ve özne, dileğin dayanılacak bir düşlemi olmayan, istikametini yitirmiş ve ekseni olmayan bir dileğin en son tansiyonuna teslim olur. Bundan yola çıkarak acının özne ile onun alt üst olmuş dileği ortasındaki ani ve sert müsabaka olduğunu söyleyebiliriz. Sevilen kişi kaybedildiğinde, kişi dileklerini yönlendirecek bir istikamet bulamaz. Yani sevilenin sevgisini kaybetmek, benim psişik dünyamın merkezi düzenleyicisini de kaybetmek demektir.

Aşk acısının nedenlerini psikanalitik bir bakış açısı ile özetlediğimizde şunları görürüz:

Acı sevilenin varlığının kaybedilmesinden kaynaklanır.

Acı, beni sevilene bağlayan düşlemin çökmesinden kaynaklanır.

Acı mahzurun, yani düşlemin yıkılmasına takiben O’nun yaşadığı itkisel kaostan kaynaklanır.

Acı, sevilenin kesim parça imgelerinden birinin çok büyütülmesinden kaynaklanır.

Acı bir histir, sonuncu olarak bir his. Mecnunluk ve vefattan evvelki savunma aracıdır. Acı hayatı ve tekrar kendimizi toparlama gücümüzü doğrulayan son bir diriliş üzeredir. Acıdan ölünmez, acı epeyce, kötüyle savaşmak ve yaşamaya devam etmek için gerekli güç elimizde demektir.

*Bu yazı Juan David Nasio’nun Aşk Acısı isimli kitabından faydalanarak hazırlanmıştır. Bu hususta daha ayrıntılı bir okuma yapmak isteyenler bu kitaptan faydalanabilir.