Anksiyete herkes tarafından bilinen, hayat uzunluğu çeşitli durumlar karşısında hissedilen bir histir. Örneğin gece tek başına karanlık bir sokakta yürürken, çok kıymetli bir toplantıya geç kalındığında, yanı başında birinin kabahat işlemesi üzere tehlikeli durumlar karşısında kişi çoğunlukla anksiyete hissine kapılır. Bu hissin yoğunluğu ve şiddeti şahısta bir kadro fizikî belirtilerin sürece eşlik etmesine sebebiyet verebilir. Bunlar uyuşma, bulanık görme, nefes alamama, çarpıntı, kaslarda gerginlik üzere çeşitli duyumlar olabilir. Vücudundaki değişikliklerin nedenini anlamayan kişi bu tablo karşısında daha da dehşete kapılarak panik atak geçirebilir.
Anksiyete kişinin tehdit-tehlike algısı karşısında otomatik olarak verdiği doğal reaksiyondur. Yaklaşık 200.000 yıllık insanlık tarihi boyunca beşerler, tabiat koşullarının olumsuz tesirleri karşısında ömür çabası vermiştir. Korunaklı, yerleşik bir hayata geçilen son birkaç yüzyılın öncesine kadar yüzbinlerce yıl yırtıcı hayvanların, çetin tabiat şartlarının tehlikeleri karşısında beşerler ya savaşmış ya da vücudunun sonlarını aşan zorluklar karşısında kaçarak canını kurtarmaya çalışmıştır.
İnsanın hayatta kalabilmesini sağlayan en kıymetli silah, erken bedensel ihtar sistemidir. Sakin, dingin ve huzurluyken, kasları gevşemiş rahatça nefes alabilen kişinin kendini rahat ve memnun hissettiği bir anda bedende homeostasis denilen bir istikrar hakimdir ve bu durumda parasempatik hudut sistemi aktive haldedir. Tehlike algısı hissedildiği anda bedendeki homeostasis istikrarı bozulur, parasempatik sistem devre dışı kalarak sempatik sistem devreye girer. Sempatik sistem devreye girmesiyle bedende ruhsal ve bedensel olarak savaşma-kaçma tepkisi verilir. Bu durumda kişinin savaşacak gücü varsa tehlikeye karşı savaşır. Savaşmaya gücü yetmiyorsa kaçmayı seçer. Hem savaşacak kadar gücü yok hem de kaçacak kadar vakti yok ise tehdit karşısında donup kalır.
Günümüzde tabiatla savaşma gereksinimi asgarî seviyeye inmiş olan insanın savaş-kaç sistemi daha çok kendi ömründe tehdit olarak algıladığı olaylar karşısında devreye girmektedir. Tehdit algısı, tasayı arttırır. Tasa arttığında savaş-kaç sistemi devreye giren bireyde bir kadro ruhsal ve bedensel tepkiler olur. Kan beyinden çekilerek kaslara hamle eder, göz bebekleri büyür, nabız daha çok atar, daha süratli nefes alıp verilir, kaslarda gerginlik artar. Bedensel ve ruhsal uyarılmanın bireyde yarattığı şiddetli gerginlik, zahmet ve panik kişinin dert yaşadığı duruma daha çok hassaslık kazanmasına neden olur. Benzeri durumla tekrar karşılaştığında kişi evvelki yaşantısını tekrar etme eğilimi göstererek daha büyük bir korku yaşar.
Kaygı yaşanan durum kişinin buna yönelik inançlar geliştirmesine, yaşadığı meşakkatle alakalı manalar yüklemesine ve emsal durumun tekrarlaması karşısında kişinin zihnindeki şemaların çok süratli bir halde aktive olmasına yol açar. Böylelikle anksiyete çağırışımı yapan minimal işaretler evvelce zihinde tanımlanan “tehlikedeyim”, “mutluluğumu bozan ve ömrümü tehdit eden bir şeyler var” üzere çıkarımlara ulaşır. Tekrarlanan anksiyete ataklarına anksiyete bozukluğu ismi verilmektedir.
0 Yorum